Pierwsza praca to zastrzyk gotówki, który może stanowić pokusę, by jak najszybciej wydać zarobione pieniądze. Jak w tej sytuacji podejść do zarządzania własnym budżetem?
W przypadku pracy dorywczej, wakacyjnej często główną motywacją zarobkowania jest konkretny cel. Młody człowiek „zbiera” na jakiś wyjazd, zakup sprzętu itd. I wówczas podjęcie jakiegoś dodatkowego zajęcia sprzyja realizacji wyznaczonego celu. Bywa jednak też tak, że takiego celu nie ma i wówczas pokusa szybkiego wydania pieniędzy może stać się silna. Dlatego o zarządzaniu zarobionymi pieniędzmi warto pomyśleć znacznie wcześniej. Idealnie, jeśli młody człowiek miał dotychczas wsparcie rodziców, którzy uświadamiali i edukowali na temat finansów, choćby na etapie, kiedy przekazywali dziecku kieszonkowe. Osoby, które wyrobiły w sobie nawyk oszczędzania kieszonkowego, z większą łatwością zauważą, że praca również zapewnia opcję oszczędzania. Jeśli wcześniej tego zabrakło, teraz jest odpowiedni czas, by nadrobić zaległości i zaangażować się w edukację finansową. Oczywiście pojawia się ryzyko, że taki młody człowiek szybko wyda zarobione pieniądze na bieżące rzeczy, jeśli nie będzie miał określonego celu zarobkowania, ale z pewnością będzie to też dla niego lekcja na przyszłość. Myślę, że pierwsza praca sprawi, że nabierze większego szacunku do wydawania, gdyż dostrzeże kontrast między ilością spędzonych godzin na pracy a tym, jak szybko zarobione pieniądze zniknęły. Mówi się, że racjonalnej wydaje się te pieniądze, które się zarobi. Pierwsza praca uczy takiego podejścia do gospodarowania środkami, powstrzymywania się przed spontanicznymi i nieprzemyślanymi zakupami, nieulegania za każdym razem zachciankom i okazjom, które nie wynikają z realnej potrzeby, a jedynie chwilowej chęci.
Edukacja finansowa zaczyna się już w dzieciństwie
A jeśli ktoś, kto zarobi swoje pierwsze pieniądze, nie ma jasno określonego celu na „tu i teraz”, a dodatkowo uznaje, że pensja nie jest na tyle duża, żeby można było z niej cokolwiek odłożyć? Co w takiej sytuacji?
Jeśli taka osoba nie ma określonego celu zarobkowania, to warto, by pomyślała o celach długoterminowych. Można wykonać takie ćwiczenie: wybiec myślami wprzód, wyobrazić sobie siebie za kilka lat i zastanowić się, czego będzie się wówczas potrzebować. Warto odpowiedzieć sobie na pytanie, gdzie będę chciał / chciała się realizować, co planuję robić, co mnie pasjonuje, interesuje? Na podstawie odpowiedzi należy zapisać, wypunktować potrzeby finansowe i przygotować plan działania. Takie podejście zachęci do oszczędzania i pozwoli skupić się na przyszłych celach. Najważniejsze jest wyrobienie sobie nawyku odkładania pieniędzy, nawet jeśli miało być to 10 czy 50 zł miesięcznie. I najlepiej zrobić to od razu po otrzymaniu zapłaty.
Pierwsza praca potrafi przerodzić się w regularne zajęcie, które połączymy np. z nauką, studiowaniem. Z jakich narzędzi finansowych warto wówczas skorzystać?
Stałe źródło dochodów, nawet jeśli początkowo jest niewielkie, stanowi dobry pretekst do otwarcia konta bankowego, by jeszcze bardziej wejść w świat finansów. Banki oferują też aplikacje dostosowane do wieku i posiadające adekwatne funkcjonalności po to, by wspierać ludzi w racjonalnym planowaniu wydatków i zarządzaniu finansami. Do dyspozycji są również inne aplikacje do zarządzania domowym budżetem, służące np. do zbierania paragonów, tworzenia list zakupów, analizowania wydatków etc. To bardzo ważne, by będąc aktywnym zawodowo, wyrabiać w sobie nawyk oszczędzania. Różne raporty i badania pokazują, że na tle różnych grup wiekowych największy przyrost dynamiki zadłużenia widoczny jest wśród osób w wieku 18-25 lat. Młodym ludziom, przekraczającym pełnoletność z łatwością przychodzi branie drobnych zobowiązań finansowych. To niebezpieczne zjawisko, które pokazuje, jak ważne jest, by edukować i rozwijać świadomość wśród tej grupy konsumentów i odbiorców usług. Jeśli ktoś zaczyna pracować regularnie i zyskuje stały dochód, często ulega złudzeniu, że to poczucie stabilności będzie czymś trwałym. Bez myślenia o przyszłości pojawiają się wówczas decyzje o kredytach, pożyczkach. Również praca dorywcza, podejmowana w oparciu o umowę cywilnoprawną, nie daje stuprocentowego zabezpieczenia. Mimo to młode osoby często myślą, że skoro pracują, to mogą coś kupić na raty i spłacić w dłuższej perspektywie. Tymczasem pojawia się niebezpieczeństwo zadłużenia w sytuacji, gdy nagle traci się pracę i źródło zarobków.
Pytania o pieniądze, które chodzą Ci po głowie
Jakich błędów i pułapek unikać, gdy wchodzimy na ścieżkę zarobkowania?
Na pewno pułapką może być impulsywne wydawanie pieniędzy spowodowane presją rówieśników – młodemu człowiekowi trudno jest odmówić grupie znajomych i trwać przy swoim celu. W obawie przed odrzuceniem i izolacją społeczną czasem robi coś wbrew sobie i widoczne to jest również w decyzjach zakupowych i finansowych. Warto też pamiętać, że nieracjonalne decyzje czy błędy finansowe są formą lekcji. Każde doświadczenie czegoś nas uczy i zmniejsza ryzyko ponownego popełnienia błędów w przyszłości. Zachęcam również, by być wyczulonym na kwestię bezpieczeństwa finansowego, dbać o ochronę swoich danych, umiejętnie korzystać z oferowanych rozwiązań finansowych i aplikacji, żeby nie narazić się na ataki cyberoszustów. Warto zachować czujność w kontekście różnych reklam i zachęt, których celem może być wyłudzenie danych. Ostrożność przyda się także podczas podejmowania decyzji związanych z pożyczaniem pieniędzy. Życie ponad stan, brak oszczędności, brak nawyku oszczędzania, zadłużanie się – to pułapki, które mogą nieść za sobą bardzo poważne konsekwencje.
Na co warto zwrócić uwagę na etapie szukania dorywczej pracy, by mieć poczucie, że potencjalny pracodawca zapewni nam bezpieczeństwo finansowe?
Podejrzenie i czujność powinna w nas wzbudzić sytuacja, gdy potencjalny pracodawca żąda zaliczek czy kaucji np. na poczet przyszłych wydatków w pracy. Nie ma bowiem prawa pobierać od kandydata czy pracownika tego typu opłat. Warto też pamiętać, że za świadczenie pracy przysługuje wynagrodzenie, dlatego niedopuszczalną praktyką jest przyjmowanie pracownika na okres próbny i powierzanie mu zadań do wykonania zupełnie nieodpłatnie. Podpisując umowę, zwróćmy też uwagę na oferowane warunki pracy i zakres obowiązków. Sprawdźmy, czy pracodawca zapewnia odpowiednie szkolenia i czy dba o bezpieczeństwo pracowników i zasady BHP. W przypadku młodocianych pracowników znaczenie ma liczba godzin pracy – zgodnie z przepisami nie powinna ona przekraczać 8 godzin na dobę (dla osób do 16-ego roku życia 6 godzin), przy czym do czasu pracy wlicza się czas nauki. W czasie ferii obowiązuje limit 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo. Pracodawca jest też zobowiązany do zapewniania przerwy wliczonej w czas pracy. Zakres prac musi być zawarty w treści umowy i nie powinno tutaj być żadnych niejasności. Podobnie w przypadku formy zatrudnienia – to istotne czy proponowana umowa rzeczywiście dotyczy realizacji dzieła, czy może w rzeczywistości jest umową-zleceniem? A może umowa cywilnoprawna tak naprawdę oznacza stosunek pracy i powinna być zastąpiona umową o pracę? Warto poznać definicje i różnice dotyczące tych umów. Dobrze jest też dopytać o kwestię wynagrodzenia i termin wypłaty, a także przysługujący okres wypowiedzenia. Upewnijmy się, czy pracodawca nie rości sobie praw do jakichś opłat w przypadku zerwania umowy. Koniecznie zweryfikujmy też opinie o pracodawcy i sprawdźmy jego wiarygodność.
Łukasz Grygiel - przedsiębiorca, prowadzący szkolenia i warsztaty z obszaru finansów osobistych dla dorosłych, a także dla dzieci i młodzieży. Posiada 15-letnie doświadczenie w pracy w bankowości i korporacjach w obszarach Customer Experience oraz Customer Care. Współtwórca Fundacji Przedsiębiorcza Generacja, której głównym celem jest wspieranie dzieci i młodzieży w zdobywaniu wiedzy ekonomiczno-finansowej oraz budowaniu i rozwijaniu charakteru.